Column Martine: Een dun lijntje…

Facebook en Twitter ontploffen, ik lees overal hetzelfde bericht. Groot nieuws! De reden? Will Smith slaat Chris Rock op zijn smoel tijdens de Oscar-uitreiking. Terecht? Het is niet aan mij om daarover te oordelen. Will Smith vond duidelijk van wel, Chris Rock waarschijnlijk niet. Het is in ieder geval een actie die de tongen los maakt en misschien wel weer een goede discussie op gang brengt.

Even wat achtergrondinformatie voor wie het incident gemist heeft. Jada, de vrouw van Will Smith, heeft alopecia, een aandoening waarbij het haar uitvalt. Ze kiest ervoor geen pruik te dragen (stoer!) en is dus kaal. Chris Rock maakte hier een – foute – grap over, refererend aan een rol die Demi Moore speelde als GI Jane, gemillimeterd. Je ziet een hele zaal lachen, Will Smith – ietwat ongemakkelijk – lachen en zijn vrouw zeer ongemakkelijk kijken. Het lijkt verder een kwestie van foute grap en door. Maar even later zie je Smith het podium opstappen en Rock vol in zijn gezicht slaan. De foto’s die gemaakt zijn van de sterren in de zaal, zijn overigens briljant. Alles komt voorbij: van een geamuseerd lachje bij Matt Damon tot een uitdrukking van uiterste schok bij Meryl Streep.

Grappen over de rug van mensen met een aandoening of beperking zijn al zo oud als de wereld. Hoeveel denk je dat je als kneus over je heen krijgt? Waarom denk je dat ik deze naam ooit gekozen heb? Waar ik soms lach als een boer met kiespijn, kan ik bij een goede grap echt wel meelachen. En ik kan vooral ook goed om mezelf lachen. Dat wil niet zeggen dat iedereen altijd maar alles moet of kan zeggen. Wat je kunt zeggen en tegen wie je het kunt zeggen, ligt aan veel dingen, met als belangrijkste reden de relatie die je met de persoon hebt. Zoonlief kan zeer grappig uit de hoek komen en hij mag veel zeggen, maar een compleet vreemde kan zich er beter verre van houden. Ook een verschil: maak je de grap over de rug van de ander? Beter niet doen, je maakt vooral jezelf belachelijk – in mijn ogen dan.

Als iemand in het begin van zijn acceptatieproces zit, zijn deze grappen vernederend. Je bent al zo onzeker. Dan geeft zo’n grap voor je gevoel wéér aan dat je niet meetelt. Er komen nu reacties van vooral mannen dat kaal zijn toch niet zo erg is. Maar, sorry mannen, bij jullie ligt dat toch anders. Behalve dan misschien als je op jongere leeftijd al kaal wordt, ook dan zijn zulke grappen pijnlijk. Iets met schaamte. Voor de meeste vrouwen is hun haar ontzettend belangrijk, want ze worden erop afgerekend. Ik vind het stoer dat Jada Pinkett-Smith geen pruik draagt. Ze is prachtig, ook zonder haar, maar ik kan me voorstellen dat ze het vreselijk vindt. Het is geen keuze, hè. Het is niet zo dat ze haar haar heeft afgeschoren, omdat ze dat zelf graag wilde. Voor menig vrouw is het missen van het haar echt een handicap.

Ik vind het goed dat dit misschien de discussie op gang brengt over de grens van de grap. Je moet alles kunnen zeggen, zal een cabaretier wellicht roepen. Maar ik vind toch echt dat er grenzen zijn aan het maken van grappen. Als je iets alleen maar zegt om de lachers op je hand te krijgen, over de rug van een ander, dan kun je beter je mond houden. Er zit in dit geval geen groter doel achter, behalve wanneer het in scène gezet zou zijn om juist de discussie op gang te brengen. Maar dan waag ik me in de schoenen van de complotdenkers en dat doe ik liever niet. De vrijheid om alles te kunnen zeggen is een groot goed, maar je gezonde verstand gebruiken een nog veel groter goed. Vraag je eens af hoe jíj je zou voelen als je in de schoenen van de ander stond. En vraag je dan ook eens af hoe jij je zou voelen als je die grap vaker zou horen, want – verrassing! – jij bent echt niet de enige die zulke grappen maakt.

Op de kleuterschool hebben we pestprotocollen. We willen onze kinderen leren dat we geen mensen uitsluiten. Dat iedereen gelijk is en dat het niet uitmaakt hoe je eruit ziet. En tegelijk lachen we om het hardst om de grappen van cabaretiers die we zien op tv. Bij de oudejaarsroast van een bekende Nederlander of bij de Oscar-uitreiking. Dan laten we zien dat het blijkbaar toch ontzettend grappig is om mensen tot op de grond toe af te zeiken, vaak juist op de meest gênante punten of om hun afwijking – die beperking heet. Het is een dun lijntje tussen pesten en cabaret.

Eerder gepubliceerd op de website van Martine, welkomindewereldvaneenkneus.