50 jaar gehandicaptenstrijd: Lessen van de Lindenberg

Nederlands allereerste protest van lichamelijke gehandicapten vond plaats in Nijmegen tijdens de opening van cultureel centrum de Lindenberg op 29 maart 1972. Precies 50 jaar later zijn we terug in de Lindenberg voor het symposium Gelijk=Gelijk. Een goed moment om eens achterom te kijken naar wat er bereikt is én vooruit te kijken naar waar we over een jaar of 20 willen zijn op het gebied van rechtsgelijkheid voor mensen met een beperking.

Eerste protest van gehandicapten in Nederland

Op 29 maart 1972 werd cultureel centrum de Lindenberg geopend door Piet Engels, toenmalig minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk. Door de 300 treden die het gebouw rijk is, was het absoluut niet toegankelijk voor rolstoelgebruikers. Er werd een actiegroep opgericht, waar onder andere jongeren van de Nijmeegse Sint Maartenskliniek bij betrokken waren. Zij eisten dat het gebouw toegankelijk gemaakt werd, zodat zij ook mee konden genieten van culturele activiteiten.
De landelijke pers heeft aandacht voor het protest van de ‘gehandicapten’. De krant De Tijd schrijft: “De minister werd bij het gebouw verwelkomd door 123 patiënten in rolstoel, die even tevoren een protesttocht door de stad hadden gehouden en ook tegenover de minister uiting gaven aan hun teleurstelling over de ontoegankelijkheid van het gebouw voor alle lichamelijk gehandicapten.”

Weg van de lange adem

Het protest had niet meteen effect. De wethouder Financiën en Cultuur Mr. De Haas – ook bestuurslid van de Sint Maartenskliniek – had advies gevraagd aan de “deskundigen” van de Maartenskliniek. Het advies luidde: “Gehandicapten zullen waarschijnlijk geen gebruik maken van openbare culturele activiteiten, daar deze begeleiding behoeft van deskundigen. Welke wij het best binnen onze instituten kunnen aanbieden.” Door dit advies gingen de aanpassingen niet door.

Jan Troost, samen met Zelfregiecentrum Nijmegen organisator van het symposium Gelijk= Gelijk, was als veertienjarige jongen bij het protest bij de Lindenberg. Sterker nog, het was zijn eerste protest en er zouden er veel meer volgen. Troost schrijft hier zelf over: “(…) opeens liep het Goede Doel zomaar los door de straten van Nijmegen. En het eiste ook nog dat iedereen maar rekening zou houden met die gebrekkigen.” De aanpassingen aan het gebouw lieten na de toezeggingen van de minister nog lang op zich wachten. De actiegroep die in 1972 was ontstaan, besloot in december 1980 de Lindenberg te bezetten. De bezetting had succes: de gemeente hield eindelijk woord en het gebouw zou worden aangepast.

Vijftig jaar belangenbehartiging

Nog steeds is de Lindenberg geen schoolvoorbeeld van toegankelijkheid, geven Jan Troost en de huidige directeur Teddy Vrijmoet toe. Binnenkort gaat de Lindenberg opnieuw op de schop en dat is natuurlijk de ultieme kans om het nu wel goed te doen. Opnieuw zal de toegankelijkheid door Jan Troost worden bekeken en dankzij zijn tips worden verbeterd. Voor Jan Troost is de Lindenberg een “never ending story”.

Dit is een van de vele verhalen die Jan Troost verwerkte tot het autobiografische boek Troost over Leven - 50 jaar belangenbehartiging en ondeugd dat tijdens het congres Gelijk=Gelijk gepresenteerd werd. In dit boek lees je niet alleen over de Lindenberg, maar ook over allerlei andere kwesties die de afgelopen 50 jaar speelden in de gehandicaptenstrijd en Jans persoonlijke leven.

Historische terugblik

Het protest van de Lindenberg was het startschot van het Nederlandse polderactivisme, vertelt historicus Paul van Trigt tijdens Gelijk=Gelijk. Hij geeft toe dat het misschien lijkt alsof we in 50 jaar niet veel verder gekomen zijn, maar hij wijst ons er ook op dat we trots moeten zijn op wat er wél bereikt is. We nemen Amerika graag als voorbeeld, maar het beeld dat we daarvan hebben is vaak geïdealiseerd. Datzelfde geldt voor het activisme. Activisme heeft zeker invloed, maar het is maar een van de vele factoren die zorgt voor sociale verandering.

Tijdens zijn presentatie en ook in een interview daarna gaat Paul van Trigt in op voorbeelden van zaken waar we trots op mogen zijn en die we mogen koesteren en vieren. Een voorbeeld dat Paul van Trigt aanhaalt, is ons netwerk van VN-ambassadeurs die lokaal strijden voor het doorvoeren van het VN-verdrag in beleid. Dat is uniek op de wereld. Hij noemt tevens het Persoonsgebonden Budget en anti-discriminatiewetgeving als belangrijke stappen die de afgelopen 50 jaar zijn gezet. “Natuurlijk is dat minder ver dan we zouden willen. Ik vind het lastig om het alleen maar als succes te zien. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de toegankelijkheid, is er op dat punt best wel wat verbeterd, maar valt er ook nog heel veel te doen.”

De vooruitblik van de historicus

“Grote kansen zie ik als het gaat om de maatschappelijke aandacht voor diversiteit, waar mensen met een handicap op mee kunnen liften. Bijvoorbeeld als het gaat om representatie. Hetzelfde geldt voor het VN-verdrag omzetten in beleid, dat heeft een enorme potentie. Het is de vraag of die potentie echt gepakt gaat worden. Het is afwachten of dit kantelpunt de goede kant op gaat.
Ik ben zelf in toenemende mate op zoek naar plekken waar het goed gaat. Dat kan in een bepaalde stad of dorp zijn of in een leefgemeenschap waar men een goede manier heeft gevonden om om te gaan met diversiteit. Er zijn voorbeelden van leefgemeenschappen waarin mensen met en zonder beperking samenleven. Daar ontstaat een minisamenleving, waarin die handicap als het ware wegvalt. Ik zou daar in Nederland vanuit historisch perspectief onderzoek naar willen doen.”

Breder kijken dan de regionale stolp

De beweging van het koesteren wat we allemaal wel hebben, zou een verder vervolg kunnen krijgen in een volgend symposium. Een voorbeeld is het Zelfregiecentrum Nijmegen dat het symposium organiseerde. Deze organisatie is het uitvloeisel van de actiegroepen uit de jaren zeventig en tachtig. Het zou navolging moeten krijgen in andere steden. Elke regio verdient zo’n initiatief dat mensen met een beperking in hun kracht zet. Het Nijmeegse voorbeeld verdient landelijke navolging, net als het convenant dat tijdens het symposium getekend werd. We willen het Zelfregiecentrum Nijmegen oproepen om ook verder te kijken dan de regionale stolp.

Een jongere diverse generatie die volop aan cultuur deelneemt

Op de prachtige speech en muziek van middelbareschoolleerlingen van de Monnikskap na, was de aanstormende generatie activisten met een beperking de grote afwezigen tijdens deze editie van Gelijk=Gelijk. Dit is echt een gemiste kans. Geef hun in een volgende editie meer ruimte om een bijdrage te leveren aan het programma. Bijvoorbeeld om te vertellen hoe zij een inclusieve samenleving in 2040 voor zich zien. Het gaat immers om de samenleving waarin zij straks leven! Hetzelfde geldt voor de afwezigheid van minderheden, zoals mensen van kleur en/of uit de regenbooggemeenschap, die de gehandicaptenbeweging rijk is. We zouden deze diversiteit moeten koesteren en vieren. Door meer ruimte in het programma te maken voor interactie en inbreng van het publiek, kan er meer aandacht zijn voor diversiteit van de geleefde ervaringen van allen. Zo kunnen er tijdens het symposium ook nieuwe ideeën en verbindingen ontstaan.

Als laatste ondersteunen we van harte de oproep van filmmaker Mari Sanders om aandacht te hebben voor mensen met een handicap als makers van cultuur. Nu zijn er in Nederland bijna geen gehandicapte acteurs, regisseurs, dansers, muzikanten, theatermakers. Dus niet alleen het gebouw, maar ook het podium moet toegankelijker worden! Alleen zo trekken we echt lessen uit ons verleden en het protest bij de Lindenberg.