Column Jochem: Ontsnapt aan de wurggreep van armoede

In het kader van de Dag van de Verborgen Armoede een artikel over verborgen armoede bij een van onze redacteuren.

Zeven jaar geleden werd ik plotseling chronisch ziek. In één klap veranderde mijn leven totaal. Een ongeluk komt nooit alleen, want ik kon niet meer werken en belandde in de bijstand – en dát was nog wel mijn grootste handicap. Leven in armoede is mensonterend en wens ik mijn ergste vijand nog niet toe! Totaal onverwacht kwam er redding.

Leren leven met mijn chronische ziekte kostte me langer dan het oplopen ervan. Ik ben een tijd boos geweest op het leven, maar al vrij snel heb ik me aan mijn nieuwe werkelijkheid aangepast. De tijd was rijp om weer vooruit te kijken naar wat wél mogelijk is, in plaats van te treuren over ‘wat niet meer is’. Leren leven met armoede vind ik echter een heel ander verhaal. Dat went nooit!

Laag inkomen, hoge uitgaven

De Participatiewet is opgezet als een tijdelijk vangnet voor mensen die korte tijd geen betaald werk hebben. Maar we weten allemaal dat de werkelijkheid vaak anders is: veel mensen met een handicap of chronische ziekte zitten jarenlang – soms zelfs levenslang – ‘gevangen’ in de bijstand.

De uitkering van de Participatiewet is genoeg voor het absolute minimum. Dat is voor beperkte tijd haalbaar, zolang je geen bijkomende kosten hebt. Maar bijna alle mensen met een beperking hebben wél bijkomende kosten. Zoals medische kosten (verplicht eigen risico van de zorgverzekering, eigen bijdragen voor medicijnen en behandelaren), zorgkosten (verplichte eigen bijdrage van het CAK, eigen bijdragen voor hulpmiddelen) en andere extra kosten (hogere reiskosten van Regiotaxi en Valys, bezorgkosten van supermarkten). Al deze extra eigen bijdragen kunnen behoorlijk optellen: de beruchte ‘stapeling van zorgkosten’. Compensatie voor deze kosten is er niet.

Circa 50% van de mensen met een handicap of chronische ziekte had in 2020 moeite met rondkomen. Bij 30% was dit vanwege hoge zorgkosten. Ruim 60% heeft bezuinigd op zaken als kleding, boodschappen, uitjes en sociale contacten. Meer dan 90% bezuinigde op meerdere zaken. Ruim 40% mijdt zorg of ondersteuning, of stelt deze uit, om financiële redenen. Voor bijna tweederde had dit gevolgen voor de gezondheid. (Bron: Ieder(in), Rapport ‘Stapeling van zorgkosten’, augustus 2021)

Toeslagen

Om rond te kunnen komen heb ik alle mogelijke toeslagen aangevraagd die er zijn. Ik heb huursubsidie en zorgtoeslag. De gemeentelijke en provinciale belastingen worden kwijtgescholden. Op papier kan ik voor mijn dieetkosten aanspraak maken op een tegemoetkoming vanuit de Bijzondere Bijstand, maar in de praktijk kom ik niet in aanmerking. Ook val ik buiten de boot voor de Tegemoetkoming Arbeidsongeschikten van het UWV. Hetzelfde geldt voor de gemeentelijke “Geld Terug Regeling” voor minima.

Zelfs bij de Voedselbank vang ik bot, omdat ik maximaal 50 euro aan medische kosten mag opgeven. Maar mijn medische kosten zijn vele malen hoger. In mijn vorige gemeente werd ik ‘op coulance’ geholpen. Helaas is dat in mijn nieuwe gemeente niet gelukt.

Bezuinigen

Elke maand had ik dus een groot gat en er zat niets anders op dan stevig bezuinigen. Ik steun geen goede doelen meer. Alle abonnementen die ik had, zijn opgezegd. Mijn muzieklessen heb ik gestopt. Mijn televisie en vaste telefoon zijn opgezegd. Vakanties kunnen niet meer. De sociale gevolgen zijn groot, maar het was nog niet genoeg.

Dus heb ik verder bezuinigd. Mijn warmteketel staat op de laagst mogelijke temperatuur: 60 graden. De wasmachine en afwasmachine draaien alleen in de daluren. Douchen doe ik kort en maximaal twee keer per week. De verwarming staat op 15 graden, ook in de winter. En nóg was het niet genoeg.

Meer bezuinigen

Zo leerde ik elke stuiver drie keer om te draaien. Mijn haar knip ik zelf. Kleding koop ik niet meer, ook niet als oude kleding versleten is. Hobbies kan ik me niet meer veroorloven. Als vrienden jarig zijn, bak ik iets lekkers, want een kado is te duur. Ik sta mezelf de ‘luxe’ van één reis per maand toe (naar vrienden of familie), want ik wil niet totaal vereenzamen. En dan houd ik nog steeds te weinig geld over voor eten.

Als je inkomen zo laag is dat je elke maand 150 euro tekort komt, dan kun je nooit genoeg besparen. Een vriendin merkte terecht op: “Straks heb je zoveel bezuinigd dat je niet eens meer geraniums hebt om achter te zitten.” Zo is het precies! Al mijn waardigheid heb ik op moeten geven. En nog sta ik elke maand opnieuw voor de keuze: koop ik eten, koop ik medicijnen of ga ik op bezoek bij mijn (inmiddels 80-jarige) vader?

Geldstress

De dagelijkse stress van leven in deze armoede is onvoorstelbaar. Als je continu bezig bent met de vraag waar je geld vandaan moet halen voor eten of medicijnen, dan leef je noodgedwongen bij de dag. Ik kom niet aan een langetermijnplanning toe, want ik word elke dag opnieuw volledig opgeslokt door ‘morgen’.
Elke dag loop ik talloze keren tegen dingen aan die niet (meer) kunnen, omdat ik geen geld heb. Doodgewone dingen – een krant, een bloemetje, een kopje koffie op een terras – veranderen in een onbetaalbare luxe. Armoede zorgt voor een niet te overbruggen sociaal isolement.

Langzaam kroop de armoede ook in mijn hoofd en vrat mijn fantasie en creativiteit weg. Zo doofde ik elke dag een beetje verder uit. Gesmoord in uitzichtloze armoede. Deze armoede raakt me veel dieper dan mijn chronische ziekte ooit heeft kunnen doen!

Deze TED-talk legt kort en krachtig uit hoe armoede werkt.

Ommekeer

Totaal onverwacht veranderde mijn leven opnieuw radicaal, dankzij een betaalde opdracht bij WijRollen. Eén van mijn blogs was de hoofdredacteur opgevallen en dat leidde tot een freelanceklus, waarvan ik nooit had durven dromen dat die zou bestaan. Deze klus bleek mijn redding!

Ik had echt niet verwacht dat ik met mijn zeer beperkte energie een betaalde baan zou kunnen volhouden. Maar onder de juiste omstandigheden blijk ik best te kunnen werken. Zo lang ik niet te veel uren werk, vooral vanuit huis werk en mijn uren flexibel kan indelen gaat het goed. Bij WijRollen was dat allemaal mogelijk en ik doe deze klus nu al negen maanden. Met veel plezier!

Bevrijding

Na ongeveer een half jaar had ik mijn grootste (financiële) achterstanden ingelopen. Langzaam drong het besef binnen dat ik niet langer straatarm ben. Het kostte meer tijd voordat ik daar echt op durfde te vertrouwen. Na zeven jaar leven in absolute armoede is het moeilijk om die manier van overleven los te laten. Stap voor stap opende zich een nieuwe wereld: mijn ‘vorige’ leven.

Ik was vergeten hoe het voelde om geen tekort aan geld te hebben! Ik was vergeten hoe het is om te leven zónder die altijd aanwezige druk van chronische geldzorgen. De stress die zeven jaar op mijn schouders drukte, is als smeltend ijs verdwenen. Het is schokkend hoe groot het verschil is! Hoeveel makkelijker het leven is als je ‘gewoon’ iets kunt kopen, omdat het nodig is. Hoeveel lichter het leven is, als je niet elke dag hoeft te puzzelen om geld over te houden voor eten of medicijnen.

Nu ik weer een beetje financiële ruimte heb, ben ik mijn kleding aan het vervangen. Want na zeven jaar heb ik geen overhemd meer zonder slijtplekken of lakens zonder gaten. En als ik nu een keer te ziek ben om te koken, dan haal ik Chinees of bestel ik eten. Een ongekende luxe!

Betere gezondheid

Het voelt als vrijheid om aangeleerde automatismen los te kunnen laten. Ik hoef bijvoorbeeld niet meer alert te zijn op stopcontacten om mijn apparaten onderweg of bij vrienden op te laden. Het is geen ‘verspilling’ als je een paar rijstkorrels op je bord achterlaat. Als ik mijn wasmachine ‘s nachts vergeet aan te zetten, kan ik die nu overdag laten draaien. Je wilt niet weten hoeveel hoofdruimte overblijft als je niet continu met dit soort dingen bezig hoeft te zijn!

De gevolgen voor mijn gezondheid zijn bijzonder groot, zowel mentaal als fysiek. Met het wegebben van de chronische stress is ook die strakke band om mijn hoofd verdwenen. Ik kan weer denken! Mijn creativiteit, mijn fantasie en mijn gevoel voor humor zijn weer terug aan het komen. Heel voorzichtig durf ik opnieuw hoop te koesteren en zelfs plannen te maken voor de toekomst.

Ook fysiek is het verschil bijzonder groot. Ik heb meer energie en mijn chronische pijn is minder. Daardoor breng ik minder dagen op bed door en ik kan op een dag dus (iets) meer doen. Het verschil is zo groot dat meerdere vrienden spontaan vroegen wat er veranderd is, omdat ik er zoveel beter uitzie.

En maak je geen illusies: ik voel me rijk, maar ik verdien nog steeds ver onder modaal.