Tussen bijzonder lef en alledaagse gewoonheid

De representatie van handicap in de kinderboeken van Yvette den Brok-Rouwendal.

Yvette den Brok-Rouwendal, kindercoach in ruste, schreef eerder op WijRollen dat ze kinderboeken wil zien met gehandicapte helden erin. Niet geheel toevallig schrijft ze tegenwoordig zélf dit soort kinderboeken. Voor WijRollen las ik vier van haar boekjes. In dit artikel bespreek ik wat ik van de boekjes vond en dan vooral van de manier waarop rollende kinderen worden gerepresenteerd.

Pien en Tes gaan weg van huis (2015)

“Ze pakt een tak
en ze trekt en ze trekt en ze trekt.
Het lukt!
Haar kont gaat al van de rol-stoel af!
Tes trekt nog eens.
Dan zit ze op de tak.”

Tes, een rollend meisje, kan haar benen niet gebruiken maar klimt, geïnspireerd door haar lopende vriendin Pien, in een boom – louter op armkracht. Toevallig ziet haar vader haar dit doen en in plaats van trots te zijn, wordt hij boos. De meisjes besluiten daarop om van huis weg te lopen. Ze ontmoeten een dakloze man die hen vertelt dat ze beter met hun ouders kunnen gaan praten, want “het is niet leuk om in een doos te wonen”. Eenmaal thuis confronteert Tes haar vader met zijn overbeschermende opvoedneigingen: “Ik mag niet hoog in een boom. Ik mag niet op de wip. Ik mag niets! Jij wil niet dat ik pijn krijg, maar pijn is niet erg. Dat ik niets mag is wél erg, want dan kan ik niets doen.”

De boodschap van het boekje is dat rollende kinderen soms teveel beschermd worden door hun ouders, terwijl ze van alles in hun mars hebben. Een bemoedigende boodschap, die tegelijkertijd ook vragen bij me opriep. Een meisje dat zonder enige oefening met alleen armkracht in een boom klimt – misschien kan het, maar heel realistisch komt het niet op me over. Is dat inspirerend en fijn om over te fantaseren, of zadelt het rollende kinderen juist op met het idee dat ze alles maar moeten kunnen?

– Den Brok-Rauwendal lijkt wat tegenstrijdigheden in het verhaal te verwerken die vragen oproepen: Tes kan wél op louter armkracht in een hoge boom klimmen, maar met haar handbewogen rolstoel niet zelf een stoeprand op – heeft ze nooit geleerd om een wheelie te maken? De dakloze man uit het verhaal pakt op een gegeven moment ongevraagd haar rolstoel vast en duwt haar de stoeprand op, zonder dat Tes er iets van zegt. Voor mij als rollende volwassene is dat één van de vervelendste dingen die me kan overkomen: van mijn rolstoel blijf je af! Ik zou mijn kind niet mee willen geven dat je een rolstoeler zomaar even ergens naartoe mag duwen, net zomin als dat je ongevraagd een lopende voorbijganger even een duwtje geeft.

De geheimzinnige Zielpers (2020) – ongeveer vanaf 9 jaar

‘Het is je eigen, domme schuld’, hoor ik een harde, gemene krakerige stem zeggen, als ik vlakbij ben.
‘Zo is het en niet anders!’ roepen een heleboel zachtere, krakerige stemmetjes tegelijk.
‘Je moet het tegen één van je moeders zeggen of voor mijn part tegen allebei en dan houdt hij er meteen mee op,’ zegt de harde, gemene krakerige stem.

Zielpers zijn kleine wezentjes die van alles in je oren fluisteren. Vaak zeggen ze dingen die je helemaal niet wilt horen. Maar luister je wél naar ze, dan word je er beter van, zo is de boodschap van dit boek waarvan hoofdpersoon Izzy toevallig een roller is. Een boodschap die me aanvankelijk aansprak, want natuurlijk moet je niet wegrennen van nare gedachtes. Maar dit boek gaat verder: niet alleen moet je die gedachten niet zomaar wegstoppen, die nare stemmetjes in je hoofd hebben gewoon gelijk. Een discutabele boodschap. Omdat de Zielpers ronduit gemene en zelfs problematische dingen zeggen. Tegen de vriendin van Izzy, wier broer seksueel over haar grens gaat door tegen haar zin met haar te zoenen, vertellen ze bijvoorbeeld dat het haar eigen schuld is: had ze het maar eerder aan haar moeders moeten vertellen. “Het is je eigen schuld” – dat is nou precies het tegenovergestelde van wat ik slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag mee zou willen geven. Waarom kiest den Brok-Rouwendal voor zulke controverse?

Hoe zit het dan met de representatie van rollende kinderen? Heerlijk aan dit boek vond ik de totale vanzelfsprekendheid van Izzy’s handicap. We krijgen een concreet inkijkje in haar dagelijkse rollende leven, compleet met de ellende van het de hele dag moeten ophouden van je plas en de goedbedoelde helpersdrang van haar klasgenootjes. Tegelijkertijd is haar handicap niet het onderwerp van het boek, maar een vanzelfsprekend gegeven.

Jikke en Jurre (2021)

‘Stop eens even’, zegt Jurre gauw. ‘Waarom zit jij eigenlijk in die stoel?’
‘Gewoon, ik kan niet lopen,’ zegt Jikke.
‘O,’ zegt Jurre. ‘Hoe rijd je dan?’
‘Met deze knop,’ zegt Jikke.
‘Maar nou ga ik naar huis.’

De serie “Jikke en Jurre” gaat over Jikke, een eigenwijs rollend meisje, en Jurre, een zachtaardige lopende jongen. Ik las de eerste twee delen: “Jikke en Jurre redden oom Piet” en “Jikke en Jurre houden de dief”. Net als Tes uit het eerste boek staat Jikke model voor een rollend meisje dat zich niet tegen wil laten houden, maar in tegenstelling tot Tes hoeft ze daarvoor geen onrealistische capriolen uit te halen. Ze is een durfal die niet snel bang is:

‘Doe de grote kast eens open,’ zegt Jikke.
‘Nee,’ zegt Jurre. ‘Er kan best iemand in zitten.’
‘Ja,’ lacht Jikke. ‘Dat wil ik dus weten.’

Jikke weet wat ze wil, en als haar lichaam niet meewerkt schroomt ze niet om hulp te vragen: “Toe, Jurre, doe de kast open. Ik weet wel hoe het moet. Maar mijn armen werken niet mee.” Bovendien is het niet alleen Jurre die Jikke helpt, maar zijn de rollen regelmatig omgedraaid. Zo rijdt Jurre mee op het plankje achter Jikke’s rolstoel en gebruikt hij dat plankje ook om op de bel te drukken als hij er zelf niet bij kan.

Prachtig vind ik hoe de kleine details uit het leven van een roller voor het voetlicht komen. Dat Jikkes grootouders haar tas voor haar dragen bijvoorbeeld, en Jikke dat overdreven vindt, want ze hadden hem gewoon even aan haar rolstoel kunnen hangen. Ik moest hardop lachen toen Jikke, die samen met Jurre in de schuur logeerde, Jurre niet toestond om haar nachtpon voor haar aan te doen: “’Nee, het spijt me. Maar dat wil ik echt niet. Dan zie je mijn blote billen.” Gelukkig is Jikkes moeder niet ver weg.

Balans

De rollende protagonisten in de kinderboeken van Yvette den Brok-Rouwendal zijn eigenwijze en stoere rollende kinderen die spannende avonturen beleven. In “Pien en Tes gaan weg van huis” is de stoerheid van het rollende kind misschien wat over the top. In “De geheimzinnige Zielpers” is de handicap heerlijk vanzelfsprekend, maar zijn zowel de hoofdpersoon als haar vermoedelijk aan psychiatrische klachten lijdende moeder wel erg engelachtig. Maar in de Jikke en Jurre-serie weet Den Brok-Rouwendal precies de juiste balans te vinden tussen bijzonder lef en alledaagse gewoonheid.

Met dank aan Mira Thompson voor haar input als roller-van-kind-af-aan.

"Jikke en Jurre en de wilde wolven" is net verschenen en is - net als bijna alle andere boekjes - verkrijgbaar via Uitgeverij EigenZinnig. "Pien en Tess gaan weg van huis" is verkrijgbaar via de website van Yvette den Brok-Rouwendal.