In de Regenboogstoel: hoofdredacteuren Gaykrant en WijRollen

In de rubriek In de RegenboogStoel interview ik representanten van dubbele minderheden binnen de regenbooggemeenschap, of mensen die door hun werk met deze groep in aanraking komen. Deze keer interview ik de twee hoofdredacteuren in mijn leven: Liorah Hoek van WijRollen en Rick van der Made van de Gaykrant.

Het zal sommigen niet zijn ontgaan: een liftstoringsgolf op NS-stations houdt Nederland in zijn greep. Zo bleek ook de lift van mijn vaste opstapstation kapot. Na een telefoontje naar de NS was er een uur later vervangend taxivervoer. Zo kwam ik een half uur na de afgesproken tijd alsnog in het Rotterdamse Hilton Hotel aan.
Centrale vraag van ons gesprek: wat kunnen mensen met een beperking leren van het LHBTI+activisme? En omgekeerd, wat kunnen LHBTI+ers leren van de strijd voor gelijke rechten van mensen met een beperking? Directe aanleiding voor dit gesprek is de nieuwe samenwerking tussen WijRollen en de Gaykrant.

Strijd voor representatie

Rick: 'Voor mij is diversiteit altijd belangrijk geweest. Dat probeer ik in mijn werk voor de Gaykrant ook altijd mee te nemen. Vooral mijn ervaringen als docent hebben me hierin gesterkt. Diversiteit begint bij zoiets simpels als het neerleggen van representatief speelgoed in een peuterspeelzaal, een zwarte pop, twee Kenns en een pop in een rolstoel. Volgens mij ontbreekt die laatste vaak nog, terwijl LHBTI+ers en mensen van kleur steeds zichtbaarder en meer geaccepteerd zijn. Mijn hoofredacteurschap probeer ik actief voor het uitbannen van dit soort achterstelling in te zetten.’

Liorah: 'Mijn uitgangspunt is niet wezenlijk anders. Rollers worden meestal nog gezien als eendimensionale wezens zonder andere diversiteit. Bijvoorbeeld de seksualiteit van rollers blijft vaak onderbelicht. De representatie in de media is ook erg ondermaats. In die zin kunnen we als mensen met een handicap een voorbeeld nemen aan de emancipatie van LHBTI+ers, als een minderheidsgemeenschap die het wat betreft representatie beter voor elkaar heeft.'

Rick beaamt: 'LHBTI+ers is het gelukt om in de media te komen – en te blijven – en wel zo dat het niet permanent over iemands gender of seksualiteit meer gaat. Als ik denk aan mensen met een handicap, is het al gauw: 'Hoe heet zij ook alweer van Lingo?'’
Liorah: ‘Lucille Werner! Dat de regenbooggemeenschap niet alleen maar in de media komt om over de eigen status als minderheid te praten, is voor rollers onmogelijk. Vergelijk Jos Brink eens met hoe de media kijkt naar mensen met een handicap: Jos Brink maakte gewoon zijn show. Dat was geen ‘homo-show’. Als iemand in een rolstoel in de media verschijnt, kun je het frame waarin iemand wordt geplaatst van tevoren voorspellen: rollers zijn óf een inspiratie óf zielig.

Wetenschappelijk onderzoek naar mensen met een handicap als gasten in talkshows staaft dit: van alle gasten heeft slechts 1% een zichtbare beperking en in 97% van de gevallen komt deze persoon praten over de eigen beperking. Door dit frame zien we dus nooit een rollende wetenschapper, die iets komt vertellen over een nieuwe ontdekking.

Recent gloorde er een beetje hoop bij Max Meldpunt, waar juriste en ervaringsdeskundige Jiska Ogier aanschoof om over toegankelijkheid vanuit juridisch perspectief te praten. Maar het ging toch weer verkeerd, want haar rolstoel paste niet achter de desk. De rolstoel stond dus naast de desk in beeld en de presentator moest natuurlijk even benoemen hoe “fijn” het was dat ze “desondanks” toch bij de uitzending kon zijn. Dat is toch de wereld op zijn kop!'  

Rick: 'Je hebt natuurlijk wel bekende voorbeelden, zoals Stephen Hawking.' 

Liorah: 'Ja, Hawking is de uitzondering die de regel bevestigt, maar het is natuurlijk geen Nederlander. Rollende deskundigen zoals hij zie je in de Nederlandse media dus bijna niet.'

Rick: 'Lea Dasberg, de Nederlands-Israëlische historisch pedagoge komt misschien enigszins in de buurt van Hawking. Zij was lange tijd toonaangevend in haar discipline. Mensen zoals Hawking en Dasberg, daar kunnen mensen niet omheen.'

Internationale voorbeelden

In het Verenigd Koninkrijk is het bij wet geregeld dat een zeker percentage van de mensen voor de camera een zichtbare beperking moet hebben.
Rick: ‘Ja, in het Verenigd Koninkrijk doet men het inderdaad beter. Kortgeleden zag ik een comedyshow waar een dame met cerebrale parese gewoon deel was van het panel.'

Liorah: 'Je ziet het ook bij de Britse versie van het programma First Dates. In Nederland heb ik welgeteld één deelnemer met een zichtbaar fysieke beperking gezien. Wij tuigen daar toch al gauw een speciaal programma voor op, zoals (Un)dateables, dat we grappig genoeg ook weer van de Britten hebben. Zo’n programma zet mensen toch weer weg als ‘speciale gevallen’.
Netflix heeft een lichtend voorbeeld naar Nederland gehaald van hoe het wél kan in de media: Crip Camp. Deze documentaire gaat over het ontstaan van het activisme voor de rechten van mensen met een handicap in de VS.'  

Miskende geschiedenis

Rick: 'Hoe zit dat in Nederland eigenlijk? Zelf heb ik het idee dat de regenboogemancipatie al veel langer bezig is.'

Liorah: 'Dat zou je misschien denken, maar dat is dus niet zo. Activisme van mensen met een handicap vindt zijn oorsprong in dezelfde periode als het eerste grootschalige regenboogactivisme. Alleen blijkt het voor activisten met een handicap veel moeilijker om kritische massa te organiseren om zaken blijvend op de agenda te houden. 
In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw zijn er vanuit het activisme bijvoorbeeld al richtlijnen opgesteld voor de toegankelijkheid van gebouwen. Het probleem is alleen dat overheden en bedrijven zich er niet aan hoeven te houden. Dat heeft als gevolg dat activisten voor rechten van mensen met een beperking steeds opnieuw moeten beginnen.
Je ziet het ook weer bij het VN-verdrag voor mensen met een handicap: dat is pas vijf jaar geleden door Nederland ondertekend. Het werd met veel tamtam aangekondigd, maar heeft tot nu toe weinig echte verbeteringen gebracht.'

Strijd op het kruispunt

Rick: ‘De voorgaande voorbeelden laten goed zien dat Nederland echt achterloopt. Dat merkten we bij de Gaykrant recent nog naar aanleiding van het interview met rolstoelgebruiker en homo Menko, dat Maurits voor WijRollen en de Gaykrant afnam. In dat interview vertelde Menko dat tijdens Pride iemand aan hem vroeg: 'Wat doe jij hier?' Veel lezers zijn hiervan geschrokken.’

Liorah: ‘Nu je dit zegt, vraag ik mij af of discriminatie van LHBTI+ers in de rollergemeenschap ook een issue is. Ik denk dat dit minder speelt en vooral te verklaren is vanuit de heersende maatschappelijke ‘hiërarchie': rollers staan lager op deze hiërarchie. Daardoor zullen verschillen in seksualiteit of genderidentiteit een minder groot issue zijn.

Daarentegen bestaat er zeker ook een hiërarchie onder rollers. Het kruispunt waar rollers van kleur op staan, is een problematische. Er zijn ook binnen de rollende gemeenschap vooroordelen en uitsluitende mechanismen. Rollers groeien net zo goed als ieder ander op in een wereld met allerlei normen over mensen. Laatst interviewde ik iemand die zelf in een rolstoel zit en zij verwachtte niet dat onze cameraman ook in een rolstoel zou zitten. Benoemen van dat soort ongemak is denk ik de eerste stap om ons verder te brengen. Want iedereen maakt onderscheid.'

Rick: 'Je ziet precies hetzelfde ook terug in de regenbooggemeenschap. Bijvoorbeeld als het gaat om de pridevlag en de progressieve pridevlag met zwarte en bruine strepen. De gemeenschap is daarover echt diep verdeeld. Zelf merk ik dat er binnen de gemeenschap soms - bewust of onbewust - een neiging is om mee te gaan in de bestaande hiërarchie, waarin de witte cis-homoman de boventoon voert en hierdoor het hoogst op de barricade staat. De andere letters in het regenboogalfabet worden dan makkelijk vergeten. En dat geldt zeker voor mensen die op het kruispunt van verschillende minderheidsidentiteiten staan.

Daarom is zichtbaarheid zo belangrijk! Van jongsaf aan worden kinderen gevoed door wat ze zien en horen in hun omgeving, en door onuitgesproken normen. Je moet kinderen dus al heel vroeg bewust met diverse voorbeelden laten kennismaken. In speelgoed, in boeken, in lesmethoden. Dit is een grote opdracht voor opvoeders en het onderwijs. Zij moeten de strijd van eenieder op een kruispunt van identiteiten faciliteren. Stel met een open houding vragen en kom zo nader tot elkaar.'    

Wij willen het Hilton Rotterdam en restaurant JAQ bedanken voor de gastvrije en vooral ook rolstoeltoegankelijke ontvangst.

*
Rick van der Made (Breda, 1968) is hoofdredacteur van de Gaykrant. Hij is ook dichter en columnist. Rick woont met zijn huisgenote Pascale en hun twee katten Boris en Klaas in Hooge Zwaluwe.

Liorah Hoek (Tel Aviv, 1968) is met veel plezier de hoofdredacteur van WijRollen. Zelf is zij slechtziend en getrouwd met een Dove vrouw, met wie ze een zoon heeft. In haar rijkgeschakeerde loopbaan werkte zij zowel in de queer- als in de cripgemeenschap. In 2019 rondde zij een dubbele master Cultural Studies en Literatuurwetenschappen af aan de KU Leuven in België.

Maurits Huijbrechtse (1997) studeert geschiedenis aan de UvA. Voor de Gaykrant schrijft hij regelmatig over LHBTI+geschiedenis, vaak in samenwerking met IHLIA, neemt hij interviews af en schrijft hij over zijn eigen ervaring als deel van een dubbele minderheid: homoseksueel en lichamelijk gehandicapt. Naast zijn werk voor de Gaykrant is hij ook redacteur bij WijRollen en is hij actief bij Museum Engelandvaarders en binnen D66.