Handicapisme: hét middel tegen validisme

Schrijfster en kindercoach Yvette den Brok introduceerde dertig jaar geleden de term ‘validisme’ om discriminatie te omschrijven van mensen met een handicap. Hoe ga je deze discriminatie tegen? Daar heeft Yvette een nieuwe term voor bedacht: handicapisme.

Of het nou gaat om seksisme, racisme, homofobie, validisme of welke vorm van discriminatie dan ook; om er een eind aan te maken is zelfacceptatie en actie van mensen die zelf geconfronteerd worden met discriminatie hét middel om dit te laten stoppen.

Dat betekent dus dat validisme – ofwel discriminatie op grond van handicap – pas zal stoppen als gehandicapte mensen zichzelf gaan zien als volwaardige mensen. Zij moeten trots zijn op hun handicap en geen genoegen meer nemen met hun tweederangs burgerschap. Het betekent ook dat gehandicapte mensen zelf de kar gaan trekken en zich niet laten vertegenwoordigen door mensen zonder handicap. Zeker niet in de media.

Eén van de vele vooroordelen waar validisme uit voortkomt is immers dat gehandicapte mensen onmondige wezens zijn, die niet hun eigen zegje kunnen doen. Als je een eind wil maken aan validisme moet het vooroordeel dat mensen met handicaps niet hun eigen woordje doen, dus heel snel de wereld uit worden geholpen. Dat doe je niet door in de media steeds iemand zonder handicap te laten vertellen wat gehandicapte mensen willen en nodig hebben

Het einde aan validisme is handicapisme

Om een eind te maken aan validisme is het bovendien goed om een naam te geven aan wat je wél wil. Net als dat vrouwen op een gegeven moment in de geschiedenis begonnen te praten over feminisme, zouden gehandicapte mensen er goed aan doen om vanaf nu te praten over handicapisme.

Feminisme is de strijd van vrouwen om dezelfde kansen te krijgen als mannen, waarbij rekening wordt gehouden met specifieke behoeften van vrouwen, zoals zwangerschapsverlof en een ruimte op de werkvloer waar zij borstvoeding kunnen geven of afkolven.

Handicapisme is de strijd om gewoon een handicap te mogen hebben en daarmee in alle hoeken, gaten en lagen van de samenleving volledig evenwaardig aan anderen te kunnen meedoen. Dat is weliswaar al als recht beschreven in het VN-Verdrag Handicap en zelfs in artikel 1 van de Nederlandse Grondwet, maar verdragen en wetten alleen komen we niet van validisme af.

Een mens om rekening mee te houden

De situatie waar gehandicapte mensen in zitten is vergelijkbaar met die waar vrouwen tot pakweg een halve eeuw geleden in zaten en waarin mensen van kleur en mensen uit de LHBTI+-gemeenschap nu nog in zitten.

Vrouwen was aangepraat dat ze maar één recht hadden; het aanrecht. Mensen van kleur wordt tot op de dag van vandaag aangepraat ze minder en/of dommer zijn dan blanken en mensen van de LHTBI+-gemeenschap worden nodig steeds vaak als zondig of ziek bestempeld.

Van gehandicapte mensen wordt niet gevonden dat ze zondig zijn en er wordt van harte erkend dat zij alle rechten hebben die anderen ook hebben. Niemand zal bovendien zeggen dat ze dom zijn, maar ondertussen worden mensen met een handicap vaak wel als dom behandeld. Want hoe vaak worden zij gewoonweg niet serieus genomen en ongeschikt gevonden voor een goede baan?

Eis je plek op

Aan mensen die in een vergelijkbare situatie (nadelige) situatie zitten kan je een goed voorbeeld nemen.

Bijvoorbeeld: als er geen feministen waren geweest zaten vrouwen nu nog steeds thuis. Feministen hebben er kortom voor gezorgd dat vrouwen van nu midden in de samenleving staan. Gewoon, door hun tweederangs positie in de samenleving niet langer te pikken en uit een soort trots hun plek buiten de deur op te eisen. Omdat ze vonden dat ze het waard zijn.

Mensen van kleur en mensen uit de LHTBI+-gemeenschap doen dat ook. De één door de goegemeente ervan te overtuigen van het feit dat ‘Black lives matter’, de ander door zichzelf vol trots te laten zien de pride-pirade.

Iets soortgelijks zou ook bij gehandicapte mensen moeten gaan komen. Natuurlijk zijn er al veel mensen met een handicap die hun plek middenin de samenleving niet eens opeisen maar gewoon innemen, de handicapisten onder ons. Ze komen daarbij echter wel dagelijks ontzettend veel obstakels tegen.

Handicapisten zien hun handicap als iets wat bij hen hoort. Het kan soms ontzettend lastig zijn, maar het is iets waar ze ook trots op mogen zijn. Hun handicap heeft hen gevormd tot wie ze nu zijn; een mens om blij mee te zijn, een mens waar de samenleving rekening mee heeft te houden.

Alle reden om trots op een handicap te mogen zijn

Als genoeg handicapisten zouden zijn, was het validisme al snel aan de kaak gesteld en zou het in de ogen van veel mensen serieus not done zijn om mensen om hun handicap te discrimineren.

Maar er zijn te weinig handicapisten. Veel mensen met een handicap vinden het vanzelfsprekend dat ze afgewezen worden voor een goede baan, dat ze geen relatie krijgen, dat ze niet gemakkelijk met het Openbaar Vervoer kunnen reizen, enzovoort. Het ontbreekt hen gewoonweg aan trots om zichzelf met handicap en al te laten zien en iets uit te stralen. Zo van: ‘Hier ben ik. Ik hoor in deze samenleving. Wen er maar aan.’

Een handicap geeft juist zo veel mooie uitdagingen. Een handicap dwingt je om niet klakkeloos te doen wat anderen doen, maar om goed na te denken over hoe je de dingen net even anders aan moet pakken. De meeste gehandicapte mensen doen dat automatisch.

“Ik kan er een boek over schrijven”, vertelde iemand die in een woonvorm voor gehandicapte mensen werkt. “Er wordt van alles bedacht om de dingen te kunnen doen. Maar soms ligt de oplossing voor het oprapen. Zo kan je een mouw van een trui op verschillende manieren gebruiken. Gehandicapte mensen zijn enorm creatief.”

Met die enorme creativiteit zou je in de samenleving ver kunnen komen. Maar blijkbaar zien veel gehandicapte mensen dat zelf dus helemaal niet en blijven ze ver weg van de samenleving vandaan.

Belangenorganisaties gerund door gehandicapte mensen

Toen ik bij een vrouwenorganisatie ging werken en daar vertelde dat ik bij de toenmalige Nederlandse Federatie Gehandicapten, waar ik daarvóór werkzaam was, één van de weinige werknemers was die zelf een handicap had, konden mijn nieuwe collega’s hun oren niet geloven.

“Dat is toch zo ongeveer hetzelfde als dat er hier allemaal mannen en een paar vrouwen zouden werken? Dat is toch belachelijk?” merkten ze op.

Ik kon het alleen maar beamen. Mensen die worden gediscrimineerd moeten zelf op komen voor hun belangen. Dan kan niet worden overgenomen door mensen die goedbeschouwd tot de groep van die discrimineren behoren. Ook niet als die mensen zelf echt niet discrimineren en zelfs niet als ze ouder zijn van een gehandicapt kind. Daarmee houd je het discriminerende beeld in stand, zoals in de inleiding van dit artikel al werd beschreven.

Niet-gehandicapte mensen kunnen natuurlijk wel solidaire maatjes zijn, in belangenorganisaties meedenken over goed strategieën om de doelstellingen te bereiken. Niet-gehandicapte solidaire mensen kunnen ook ondersteunend functies bekleden. Vanuit een rolstoel is het immers best lastig om snel even kopieën te maken, een vergaderzaal in te richten of het kantoor op te ruimen en schoon te houden.

Maar verder kun je vanuit een rolstoel en met nog meer handicaps goed een organisatie leiden, beleid maken en naar buiten treden.

Daarmee schets je niet alleen naar de samenleving een juist beeld van gehandicapte mensen. Je laat ook aan gehandicapte mensen zien die nog niet handicapistisch zijn dat je met een handicap echt wel in staat zijn om je eigen belangen te behartigen. Dat kan hen helpen om ook handicapist te worden en hun plek middenin in de samenleving in te nemen. Hoe massaler dat gebeurt, hoe sneller validisme zal verminderen en zelfs zal verdwijnen.

Yvette den Brok-Rouwendal schreef eerder over wat Validisme is en hoe je validisme kan herkennen. Hieronder vind je deel 1 en deel 2 van haar drieluik over Validisme.